Poczucie własnej wartości a samoocena – w czym tkwi różnica?

---

By wspierać Dziecko w budowaniu pewności siebie i odkrywaniu mocnych stron, niezbędna jest wiedza na temat podstawowych pojęć dzięki którym można rozpoznawać różne aspekty dziecięcej psychiki. Częstym błędem jest utożsamianie poczucia własnej wartości z samooceną. Są to jednak dwa odrębne terminy opisujące różne zjawiska psychiczne działające wedle odmiennych mechanizmów.

Akademia Przyszłości pomaga Dzieciom budować poczucie własnej wartości od 2003 roku. Wiele lat indywidualnej pracy z najmłodszymi pozwoliło na wypracowane know-how, czyli efektywnych metod pracy z Dziećmi w taki sposób, by budzić w nich świadomość na temat własnych trudności oraz zalet, a także pokazywać im drogę do pokonywania pierwszych i wzmacniania drugich.

W tym tekście przybliżymy Ci pojęcia poczucia własnej wartości i samooceny, byś – tak jak Wolontariuszki i Wolontariusze Akademii – potrafił rozróżniać wynikające z nich zachowania i dzięki temu mógł pomagać Dzieciom z najbliższego otoczenia.

Samoocena, czyli podróż w głąb siebie

Już od Dziecka porównujemy siebie do innych: chcemy mieć takie same (albo lepsze!) zabawki, dostawać więcej soku w szklance czy notować jak najwyższe wyniki w nauce. Samoocena to wypadkowa m.in. porównywania siebie z innymi.

Jest jednym z podstawowych składników samowiedzy (o niej i innych filarach budowania poczucia własnej wartości przeczytasz więcej w tym artykule), w którym nacisk położony jest na aspekt wartościujący, dotyczący charakterystycznych cech każdego człowieka:

• wyglądu fizycznego,
• zdrowia,
• osobowości
• czy relacji z innymi ludźmi i pozycji społecznej.

Samoocena jest więc poznawczą stroną poczucia własnej wartości. Stanowi jego część, co oznacza, że osoby z wysoką samooceną niekoniecznie muszą mieć silnie zbudowane poczucie własnej wartości. Wysokie mniemanie o sobie może być wręcz rekompensatą niskiego, niedojrzałego poziomu poczucia własnej wartości.

Kiedy Dziecko porównuje się do rówieśników, automatycznie ustawia siebie w określonej hierarchii. Stara się z całych sił wspiąć po tej drabince i sprostać oczekiwaniom swoim i innych. Gdy się nie udaje – mimo wysokiej samooceny – czuje się mniej wartościowym człowiekiem.

Różne wymiary samooceny

W wyjaśnieniu zależności między poziomem samooceny a siłą poczucia własnej wartości niezbędne jest poznanie wymiarów tej pierwszej. Psychologowie najczęściej posługują się w celu ich opisania trzema kryteriami:

1. Trwałość – wyróżniamy samoocenę niestabilną, spotykaną u osób z zaburzoną bądź niedojrzałą osobowością oraz stabilną, która objawia się występowaniem systemu trwałych sądów na swój temat. Niestabilna samoocena wiąże się z brakiem równowagi psychicznej i emocjonalnym postrzeganiem świata.
2. Trafność – w tym kryterium określa się, na ile właściwie postrzegamy własne możliwości. Rozdzielamy ten wskaźnik na dwa przeciwstawne sobie elementy: adekwatność i nieadekwatność. Jeżeli samoocena jest ukształtowana, podejmujemy się zadań na swoim poziomie. To stan, do którego należy dążyć. Kiedy jednak samoocena jest nieadekwatna, wówczas albo bierzemy na barki wyzwania, które nas przerastają i ich nie realizujemy bądź robimy to na złym poziomie, albo stawiamy sobie cele poniżej naszych realnych możliwości.
3. Wartość – to kryterium pozwala ocenić, czy nieadekwatna samoocena jest zaniżona czy zawyżona.

Na co uważać?

Kwestia samooceny wiąże się z dwoma potencjalnymi pułapkami, w które bardzo często wpadają najmłodsi. Wynikają one bezpośrednio z kryterium wartości, a konkretnie z zaniżenia samooceny.

Pierwszym z zagrożeń jest tzw. zjawisko samospełniającej się przepowiedni. Polega ono na tym, że określone oczekiwania w stosunku do pewnych zachowań lub zdarzeń wpływają na nie w taki sposób, że powoduje to ich spełnienie.

Najprostszym przykładem jest sytuacja, w której Dziecko z niską oceną własnych umiejętności zakłada niepowodzenie na sprawdzianie. Uczeń już od samego początku nie jest zmotywowany do nauki, nie widzi sensu w podjęciu wysiłku. Gdy przychodzi dzień testu, nie dość, że nie ma nadziei na sukces, to poziom negatywnych emocji dodatkowo zaburza jego pamięć i koncentrację. Wszystkie te czynniki przekładają się na końcową ocenę, która w takim wypadku najpewniej będzie niska.

W skrajnych przypadkach taka postawa może przerodzić się w lęk przed podejmowaniem jakichkolwiek działań, ponieważ Dziecko będzie mieć świadomość nieuchronnej porażki. Wówczas pojawia się wyuczona bezradność. W tym stanie człowiek oczekuje, że będą przydarzały mu się same niepowodzenia i nie ma żadnego sposobu, by im zapobiec. Konsekwencją zaniżonej samooceny i wyuczonej bezradności może być izolacja społeczna. Sytuacja ta znacząco zwiększa też szansę Dziecka na porażkę w dorosłym życiu i dotknięcie zjawiskiem biedy. Budując w Dziecku poczucie własnej wartości, Akademia Przyszłości chce zapobiegać takim historiom.

Skąd to się bierze, czyli następny krok

Osoby z wysokim poczuciem własnej wartości charakteryzuje najczęściej stabilna, adekwatna i pozytywna (ale nie zawyżona) samoocena. To ona pozwala z odwagą realizować swoje marzenia, nawiązywać pozytywne relacje z ludźmi i wpływa na poczucie spełnienia w życiu. Pozwala czuć się dobrze we własnej skórze. W procesie budowania własnej wartości istotną kwestią jest, by kontrolować poziom samooceny poprzez obserwację i wyciąganie wniosków z zachowań Dziecka w określonych sytuacjach.

W oparciu o wiedzę zebraną w tym tekście oraz filary budowania poczucia własnej wartości najmłodszych można zdecydować się na kolejny krok, czyli etap wdrażania rozwiązań Akademii Przyszłości w codzienne życie swoje oraz Dziecka.

By poznać narzędzia i metody Akademii, przejdź do tekstów zgromadzonych w kategorii “Metody Akademii w praktyce”.

To również Cię zainteresuje:

• Dlaczego ważne są wspomnienia z dzieciństwa?
• Kim jest Tutor – nie tylko w ramach Akademii Przyszłości?
• Jak budować poczucie własnej wartości u Dziecka – 6 filarów wg Akademii Przyszłości